een bijzonder eerbetoon aan Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791)
In de Stephansdom in Wenen wordt elk jaar in de nacht van Mozarts sterfdag op 5 december zijn Requiem uitgevoerd. Het begint altijd om 24.00 uur en eindigt om 55 minuten na middernacht, precies op het tijdstip van Mozarts overlijden. Er is dan geen applaus en in de doodstille dom vindt dan een rondgang plaats waarbij het dodenbelletje wordt geluid zoals dit in Mozarts tijd in de straten van Wenen werd gedaan als iemand was overleden.
Het Requiem is Mozarts laatste werk waaraan hij in 1791 nog op zijn sterfbed heeft gewerkt. Tijdens een wandeling met zijn vrouw Constanze had Mozart al het voorgevoel gekregen dat hij deze dodenmis voor zichzelf aan het schrijven was en helaas zou hij gelijk gaan krijgen. Hoewel hij het werk onvoltooid heeft moeten achterlaten, behoort het tot de dag van vandaag tot een van zijn meest geliefde werken. De ontbrekende laatste drie delen, Sanctus, Benedictus en Agnus Dei, werden door Mozarts leerling Franz Xaver Süssmayr voltooid. We mogen er vanuit gaan dat hij door de achtergebleven schetsen heeft geweten hoe Mozart deze delen gehad wilde hebben en zo is het hele werk toch nog tot een mooie gesloten muzikale eenheid geworden.
Volgens een decreet van keizer Josef II dienden begrafenissen voor gewone burgers zo eenvoudig mogelijk te zijn. Pompeuze grafmonumenten waren verboden, die waren voorbehouden voor keizers, hun families en voor de hoge adel. En zo werd Mozarts lichaam in de kleine, aan de Stephansdom aangebouwde Kreuzkapelle, ingezegend waarbij zijn familie en vrienden van hem afscheid konden nemen. De volgende dag werd hij op het kerkhof St. Marx buiten Wenen in een gemeenschappelijk graf bijgezet. Ook dat was voor gewone burgers gebruikelijk. Dat betekent helaas dat we de plaats waar Mozart begraven werd niet meer met zekerheid weten. Op de vermoedelijke plek staat wel een mooi monumentje.
Over de dood heeft Mozart al vroeg diep nagedacht. De dogma’s van de Katholieke Kerk over hel en verdoemenis waarmee hij opgegroeid was had hij ver achter zich gelaten. Dat blijkt uit de troostrijke brief die Mozart in 1787 aan zijn doodzieke vader schreef waarin hij zijn gedachten over de dood uiteen zette:
“Aangezien de dood, welbeschouwd, het werkelijke einddoel van ons leven is, heeft zijn beeld al sinds een paar jaren niets afschrikwekkends meer voor mij, maar is veeleer rustgevend en troostrijk.”
Ik dank God dat hij mij het geluk gegund heeft de dood te zien als de sleutel tot ons echte geluk. Ik ga nooit naar bed zonder te bedenken dat ik, zo jong als ik ben, misschien de volgende dag niet meer zal zijn. En toch zal geen mens kunnen zeggen dat ik in de omgang knorrig of somber ben. “En voor deze gelukzaligheid dank ik mijn Schepper iedere dag en wens dit ook al mijn medemensen toe.”
Mozart heeft geen praalgraf gekregen maar zijn muziek leeft voort in de harten van zoveel mensen overal ter wereld. Met ons “Night Requiem” -project willen wij in Nederland, als speciaal eerbetoon aan Mozart een jaarlijks terugkomende traditie in het leven roepen waarbij zijn Requiem in de nacht van zijn sterfdag uitgevoerd zal worden op de manier zoals dit in Wenen al sinds decennia’s wordt gedaan .
Tekst: Diana Hartong-Zaki, zangeres en erelid van de Stiftung Mozarteum in Salzburg
